რეკონსტრუქცია შედევრიდან ასლამდე

რამოდენიმე კვირის წინ ბაგრატის ტაძარი კვლავ მოექცა ფართო საზოგადოების ყურადღების ქვეშ. ამის მიზეზი იუნესკოს წინასწარი შეფასების დოკუმენტი გახდა. რომლის თანახმად განხორციელებული სამუშაოების შედეგად, ბაგრატის ტაძარი ვეღარ აკმაყოფილებს იმ მოთხოვნებს, რომელიც მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა ნუსხაში ყოფნისთვისაა საჭირო. რის გამოც მას მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა სიიდან ამოღება ემუქრება. თუმცა „მუქარა" (ყოველ შემთხვევაში ამ ეტაპზე) არ განხორციელდა. მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის კომიტეტის 36-ე სესიამ ბაგრატზე არსებული მდგომარეობა შეაფასა („საკითხი არის უაღრესად სერიოზული. ჩანს, რომ ძალიან დიდი შეცდომებია დაშვებული, ისეთი შეცდომებიც კი, რომელთა გამოსწორება შეუძლებელი იქნება"), ზოგადი გეგმა დასახა („ძალიან დეტალურად უნდა იქნას შესწავლილი"), დრო მონიშნა („აღნიშნული საკითხის შესწავლა 2013 წლამდე განვაგრძოთ") და გააჩინა შესაძლებლობა ქართული მხარისთვის („დაამტკიცოს, რომ ისინი ითვალისწინებენ და პატივს სცემენ იუნესკოს რჩევებს და კონვენციას") http://netgazeti.ge/GE/105/News/10456/

თუმცა სიაში დარჩენა რამდენად ნიშნავს ბაგრატის გადარჩენას? საკითხის 2013 წლამდე გადადება ნიშნავს თუ არა, რომ ბაგრატი დარჩა მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა ნუსხაში? რეაბილიტაციის ამ ეტაპზე რამდენად მოხერხდება მისი აუთენტურობის შენარჩუნება? და ბოლოს რატომ სჭირდება ქართულ მხარეს იმის დამტკიცება, რომ ის პატივს სცემს იუნესკოს რჩევებსა და კონვენციას? ამის გარკვევას „ახალი გაზეთი" ჟურნალისტურ გამოძიებაში შეეცადა.

ბეკგრაუნდი

როგორც გაირკვა კულტურული მემკვიდრეობის კომიტეტს კონვენციისა და რჩევების მიმართ პატივისცემის ვალდებულების შეხსენების საფუძველს ქართული მხარის ბეკგრაუნდი აძლევდა. რადგან მან, რამოდენიმე წლის წინ გაუჩინა იუნესკოს ბაგრატის ტაძართან დაკავშირებით შეშფოთების საბაბი.

ICOMOS-ის მისიის მიერ 2004 წელს წარმოებული მონიტორინგის დასკვნაში, რომელიც მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის კომიტეტს წარედგინა, ბაგრატის ტაძრის შესახებ შემდეგია აღნიშნული (აქვე განვმარტავთ, რომ მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტის 33-ე და 34-ე სესიების მასალები ორი წლის წინ მოგვაწოდეს ICOMOS-ის ქართულმა წარმომადგენლობამ და ასევე, ICOMOS-ის მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ცენტრის გამომცემლობა და განათლების პრომოუშენის წარმომადგენელმა ჯინა დაბლდეიმ): „...ჩვენ შეგვექმნა შთაბეჭდილება, რომ ხელახლა აშენების მოწადინება იმდენად ძლიერია, რომ ეს შეიძლება მაინც განხორციელდეს, მიუხედავად რისკისა, რომ შედეგად ძეგლი შეიძლება ამოღებულ იქნას მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხიდან". და იქვე მითითებულია, რომ: „ჩვენი აზრით, ICOMOS-მა და მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტმა დარწმუნების ყველა ხერხი უნდა გამოიყენოს, რათა თავიდან აიცილოს ძეგლის ხელახლა აშენება".

იუნესკომ გადარწმუნება ვერ შეძლო. 2009 წლის 11 ივნისს ტაძრის სრული რეაბილიტაციის პროექტი დამტკიცდა, რომელიც იუნესკოს დაგვიანებით მიეწოდა. პროექტის გაცნობის შემდეგ იუნესკომ რეაბილიტაციის გეგმა უარყოფითად შეაფასა და რეკომენდაციებით მიმართა ქართულ მხარეს, რომელიც მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტის 33-ე სესიაზე გააცხადა: „შემოთავაზებული რეკონსტრუქციის პროექტი მიზნად ისახავს ბაგრატის ტაძრის ნანგრევებს დაუბრუნოს აუთენტური ფუნქცია და შექმნას ახალი ეროვნული სიმბოლო ძეგლის რეკონსტრუქციის გზით. თუმცა ეს დიდწილად გაანადგურებს არსებულ აუთენტურ ქსოვილს და ნანგრევებში შემონახულ აუთენტური მშენებლობის ოსტატობას. ეს პროცესი ასევე გაანადგურებს ძეგლის აუთენტურ სულს და „ისტორიის სუნთქვას", რასაც ძეგლის მომავალი მნახველი ვეღარ შეიგრძნობს. ამდენად, პროექტი უნდა უარყოფილ იქნას, როგორც მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლის გამორჩეული უნივერსალური ღირებულებისა და ავთენტურობისთვის უცილობელი საფრთხის შემცველი".