ჩვენი ჯანმრთელობა ჩვენს ხელთაა: ქალთა გაძლიერება საქართველოს შორეულ სოფლებში

საქართველოს ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარე პანკისის ხეობაში ტრადიციებს მკაცრად იცავენ. უკვე რამდენიმე ასეული წელია, რაც ეს რეგიონი სამშობლოდ იქცა ჩეჩნური ფესვების მქონე ქისტების თემისთვის, რომელიც აქაური მოსახლეობის 70%-ს შეადგენს. პანკისის პატარა მაღალმთიან სოფლებს უხუცესთა საბჭო ადათ-წესებისა და ისლამის შესაბამისად მართავს. ქალების ხმა აქ ხშირად არ ისმის. მიუხედავად ამისა, პანკისის სოფლებში, ქორეთში, ბირკიანში, დუმასტურში, ჯოყოლოსა და ყვარელწყალში ქალებმა ევროკავშირის მხარდაჭერით ტრადიციულად ტაბუდადებულ თემაზე — რეპროდუქციულ ჯანმრთელობაზე დაიწყეს ლაპარაკი.

„თექვსმეტი წლისას პირველი შვილი უკვე მყავდა. მომიტაცეს და ძალით წამიყვანეს. ქორწინებაზე თანხმობის საკითხი არც კი განხილულა. სახლში ვერ დავბრუნდებოდი, რადგან მეგონა, რომ ხელახლა გათხოვებას ვეღარასოდეს შევძლებდი. ჩვენს გადაწყვეტილებებს საზოგადოება განსაზღვრავს“. სოფელ ქორეთში მცხოვრები 41 წლის ფიქრია სულაკაური რვა შვილის დედაა. მეზობელი სოფლის, დუმასტურის მკვიდრი, 24 წლის სოფია წუწაშვილიც მსგავს ამბავს გვიყვება: „ორჯერ მომიტაცეს და რადგან მაინც სახლში დავბრუნდი, ჩემზე იმდენი ილაპარაკეს, რომ იძულებული გავხდი, ქორწინებას დავთანხმებოდი“.

ფოტოზე: სოფია წუწაშვილი

პანკისის ხეობაში ძალიან ხშირია ადრეული ქორწინებები — რაც ხშირად გოგოების მოტაცების შედეგია — და ასევე მრავლადაა წვრილშვილიანი ოჯახებიც. დაუგეგმავი ორსულობა, ინფექციური დაავადებები და ზოგადად ქალთა ჯანმრთელობის შესახებ ინფორმაციის ნაკლებობა ის პრობლემებია, რომლებსაც ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციის, „უხუცეს ქალთა საბჭოს“ თავმჯდომარე, სვეტლანა ბორჩაშვილი რეგიონის უამრავ სხვა გამოწვევას შორის ასახელებს.  „ზოგი ქალი შვილს ისე აჩენს, რომ ექიმთან ერთხელაც არ არის ნამყოფი“, — ამბობს სვეტლანა, — „მაგრამ ჯანმრთელობის პრობლემების გარდა, ინფორმაციის ნაკლებობაცაა. ბევრმა ქალმა არაფერი იცის სკრინინგის პროგრამებისა თუ რეგულარული კვლევების შესახებ და სამედიცინო დახმარებას დაავადების ბოლო ეტაპებზე მიმართავს, რის გამოც ონკოლოგიური შემთხვევების სიხშირე მატულობს. დედებს მეტწილად არ აქვთ ცოდნა ან ეუხერხულებათ საკუთარ ქალიშვილებთან სქესობრივ მომწიფებაზე საუბარი — ამ საკითხს პანკისის თემში ტაბუ ადევს. გოგონები, რომლებიც პრობლემებს აწყდებიან და არ იციან, როგორ მოიქცნენ, სირცხვილის გამო საკუთარ დედებს რჩევასაც კი ვერ ეკითხებიან“.

„უხუცეს ქალთა საბჭომ“ გადამწყვეტი ცვლილებისკენ გადადგმულ პირველ ნაბიჯად რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და ხელმისაწვდომი სამედიცინო მომსახურების შესახებ ადგილობრივი ქალების ცნობიერების ამაღლება მიიჩნია. ევროკავშირის მხარდაჭერილი პროექტის, „სამოქალაქო საზოგადოების STAR ინიციატივა: მდგრადი, ღია და ანგარიშვალდებული სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები საქართველოს განვითარებისთვის“, საშუალებით, რომელსაც კონრად ადენაუერის ფონდი (KAS) საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრთან (CSRDG) ერთად ახორციელებს, არასამთავრობო ორგანიზაციამ ცნობიერების ასამაღლებლად რამდენიმე ღონისძიება მოაწყო. პირველ ეტაპზე ჩატარებულ ხუთ სამუშაო შეხვედრაზე (თითო შეხვედრა თითოეულ სოფელში) განიხილეს ქალის ორგანიზმში მიმდინარე ფიზიოლოგიური ცვლილებები, ორსულობა და მისი გავლენა ქალის ჯანმრთელობაზე, მასთან დაკავშირებული რისკები და ადრეულ ასაკში ორსულობის შესაძლო გართულებები, ჩასახვის საწინააღმდეგო საშუალებების გამოყენება და სხვა საკითხები. „ადრე რომ მცოდნოდა ის, რაც ახლა ვიცი, უფრო გვიან გავთხოვდებოდი და არც ამდენი შვილი მეყოლებოდა,“ — ამბობს ფიქრია, რომელიც ამ შეხვედრათაგან ერთ-ერთს დაესწრო. ამ ღონისძიებებში სამიზნე სოფლებიდან 75-მა ქალმა მიიღო მონაწილეობა. შემდეგ კი მათი დახმარებით გავრცელდა ინფორმაცია სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული ქალთა ჯანმრთელობის ისეთი პროგრამებისა და მუნიციპალური სერვისების შესახებ, როგორიცაა, მაგალითად, ახმეტის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის სოციალური დახმარების 2023 წლის პროგრამა.

ფოტოზე: ფიქრია სულაკაური

არასამთავრობო ორგანიზაციამ ამის მერე ინდივიდუალური კონსულტაციებიც გამართა, რომლებიც თბილისიდან მოწვეულმა რეპროდუქციული მედიცინის სპეციალისტებმა ჩაატარეს. შედეგად, 50 ქალს შეატყობინეს უფასო სკრინინგის პროგრამებზე, გაუზიარეს შესაბამისი კლინიკების საკონტაქტო ინფორმაცია და დაეხმარნენ ვიზიტების დაგეგმვაში.

გარდა ამისა, დუისსა და ჯოყოლოში ჩატარდა ორი ტრენინგი, რომლებზეც 40 ახალგაზრდა ქალს მიეცა შესაძლებლობა, დაესვა შეკითხვები ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა სქესობრივი მომწიფების პერიოდში განვითარებული ფიზიოლოგიური ცვლილებები, სამედიცინო კონსულტაციასთან დაკავშირებული პრობლემები, საზოგადოებაში ფესვგადგმული ძალადობის აღკვეთის გზები და მენსტრუალური ციკლის დარღვევები. ტრენინგებზე დაწვრილებით განიხილეს ადამიანის პაპილომავირუსი (HPV) და ვაქცინაციის უპირატესობები.

ეს უკანასკნელი საკითხი ტრენინგზე ცალკე თემად გამოიყო. „რელიგიური რწმენების გამო ჩვენს რეგიონში ვაქცინაცია ძალზე მტკივნეული თემაა“, — გვიხსნის სვეტლანა, — „ვაქცინაციას ჩვენი რელიგიის უფრო რადიკალური მიმდევრები, კერძოდ, ვაჰაბიტები ეწინააღმდეგებიან. ისინი ექიმებს უთითებენ, არ აცრან ახალშობილები და ამტკიცებენ, რომ რელიგია ნებისმიერ ასაკში კრძალავს ვაქცინაციას. ამ გამოწვევების გათვალისწინებით, ჩვენი ძალისხმევა ვაქცინაციის მნიშვნელობის საკითხებზე ცნობიერების ამაღლებისკენ მივმართეთ. განსაკუთრებით კი ადამიანის პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო აცრაზე ვკონცენტრირდით, რადგან ჩვენს თემში ამ ვირუსით გამოწვეული პრობლემები ბევრ ქალს აწუხებს“. ამ ძალისხმევის ფარგლებში „უხუცეს ქალთა საბჭომ“ 2023 წლის აგვისტოში იმუნიზაციის კვირეული მოაწყო. მოწვეული სპეციალისტი ხუთი დღის განმავლობაში მუშაობდა სამიზნე სოფლებში, რათა ახალგაზრდა დედებისა და ქალებისთვის ვაქცინაციის შესახებ ამომწურავი ინფორმაცია მიეცა. „მიუხედავად იმისა, რომ სტატისტიკა რთულად მოსაპოვებელია, ვაქცინაციის მიმართ მზარდი ინტერესი მაინც შევნიშნეთ: ადგილობრივი სამედიცინო ამბულატორიის კლინიკაში ვაქცინაციის შესახებ მეტი შეკითხვა დაისვა“, — ამბობს „უხუცეს ქალთა საბჭოს“ თავმჯდომარე.

ფოტოზე: სვეტა ბორჩაშვილი

საინფორმაციო შეხვედრებთან ერთად ჩატარდა პრაქტიკული ტრენინგებიც, რომელთა მიზანიც დისტანციური სამედიცინო მომსახურებით სარგებლობისთვის საჭირო ტექნიკური უნარების სწავლება იყო. მონაწილეებმა მიიღეს ინფორმაცია ისეთი პლატფორმების შესახებ, როგორიცაა „ექიმო“ და „რედმედი“ — ამ პლატფორმების საშუალებით სოფლის მოსახლეობა შეძლებს, სახლიდან გაუსვლელად გაიაროს კონსულტაცია კვალიფიციურ ექიმებთან. ამასთან, ტრენინგების მონაწილეებმა წამლების ონლაინაფთიაქების საშუალებით ყიდვაც ისწავლეს.

ცნობიერების ამაღლების გარდა, „უხუცეს ქალთა საბჭოს“ საქმიანობას ჰქონდა უფრო ფართო მიზანიც — ქალების ჩართვა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. ამისათვის ხუთ სამიზნე სოფელში ჩამოყალიბდა ქალთა ჯგუფები (თითოეულ ჯგუფში 15 ქალის შემადგენლობით). ისინი არა მხოლოდ  ღონისძიებებში ჩაერთნენ, არამედ ახალ ინფორმაციასა და ცოდნას თანასოფლელებსაც უზიარებენ და ეხმარებიან მათ ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში — მაგალითად, ქირურგიული ოპერაციის გაკეთებასთან ან სკრინინგის გავლასთან დაკავშირებით. სოფელ ქორეთის ქალთა ჯგუფის წევრი, 38 წლის ეკა აბაშიძე ასე აფასებს თავის გამოცდილებას: „ჩვენი ქალები უფრო გააქტიურდნენ და მეტ ინტერესს იჩენენ. მაგალითად, ახლა ისინი მიიჩნევენ, რომ პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო აცრა მათი ქალიშვილების ჯანმრთელობისთვის მნიშვნელოვანია. ეს კი დამოკიდებულების რადიკალურ ცვლილებას ნიშნავს“.

ფოტოზე: ეკა აბაშიძე

ქალთა ჯგუფები დღესაც აგრძელებენ საკუთარ თემებში შუამავლის როლის შესრულებას. მრავალმხრივი ცოდნის შეძენის გარდა, აქტივისტებმა გამოიმუშავეს ლიდერის უნარები, რის შედეგადაც ისინი დამოუკიდებლად აგრძელებენ საქმიანობას. ახლახან სოფელ ქორეთის ქალთა ჯგუფმა გაჭირვებაში მყოფი თანასოფლელი ქალი ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის პროგრამაში, „საკვები ყველას“, ჩართო, რის შედეგადაც ის უფასო საკვებს ყოველდღიურად მიიღებს.

„ეს ინიციატივა იყო ნაპერწკალი, იმ გზის დასაწყისი, რომელიც გვინდა, რომ გავაგრძელოთ და გავაფართოოთ“, — ამბობს სვეტლანა — „ამჟამად ახალ ინიციატივას ვიწყებთ: არტთერაპიის კურსებს ქალებისათვის. ეს ინიციატივა, რომლის მხარდამჭერია „ქალთა ფონდი საქართველოში“, პანკისის თემში ქალთა დახმარებისა და გაძლიერებისკენ მიმართულ ჩვენს უწყვეტ ძალისხმევას ახალ სიცოცხლეს სძენს. მისი მეშვეობით ქალებს ექნებათ სივრცე, სადაც შეძლებენ, შეიკრიბონ, იურთიერთონ და ერთმანეთს საკუთარი მიღწევები და გამოწვევები გაუზიარონ. გვჯერა, რომ ჩვენ ვქმნით გარემოს, რომელიც ხელს შეუწყობს არა მარტო მათ პიროვნულ განვითარებას, არამედ მათი კოლექტიური ძალის ზრდასაც. ეს მიზანი წინსვლისა და ახალი შესაძლებლობების შექმნის ენერგიას გვაძლევს“, — აღნიშნავს „უხუცეს ქალთა საბჭოს“ თავმჯდომარე.

სტატია მომზადებულია პროექტ EU NEIGHBOURS east-თან თანამშრომლობით. სტატიაში გამოხატული მოსაზრებები ეკუთვნის სტატიის ავტორს.

ავტორი: ვოლჰა პროხარავა